Νεολιθική Εποχή:
Άν και τα ευρήματα της νεολιθικής περιόδου στην ΝΔ Πελοπόννησο σπανίζουν, εξαίρεση αποτελεί ο οικισμός στη θέση "Αγ. Δημήτριος" Λεπρέου στην Τριφυλία, από όπου προήλθε κεραμεική της τελικής νεολιθικής περιόδου. Ο λόφος αποτελούσε φυσικά οχυρή θέση και βρίσκεται στην ανατολική άκρη του σύγχρονου οικισμού.
Στη διάρκεια σωστικής ανασκαφής στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980 εντοπίστηκε οικιστικό στρώμα της Τελικής Νεολιθικής– Χαλκολιθικής, το οποίο εδραζόταν πάνω στο φυσικό έδαφος.
Η κεραμεική περιελάμβανε όλους τους ρυθμούς, που απαντούν σε αντίστοιχες θέσεις της Πελοποννήσου, ενώ ο ανασκαφέας εκτιμά ότι ο οικισμός εκτεινόταν σε έκταση 5.000 τμ και οι κάτοικοι του δεν ξεπερνούσαν τους 50.
Οι τελευταίοι ασχολούνταν κυρίως με το κυνήγι (όπως καταδεικνύεται από την ανεύρεση πολλών λίθινων αιχμών), είχαν εμπορικές επαφές με την Ανατολική Πελοπόννησο (λίθινα εργαλεία από οψιανό της Μήλου) και πιθανόν να ήταν νομάδες.
Το νεολιθικό στρώμα που προϋπήρχε του πρωτοελλαδικού αποτελείται από μαύρο λιπαρό χώμα με καρβουνάκια και όστρακα. Σ’ αυτό το στρώμα, που αρχίζει από το φυσικό βράχο, δεν παρατηρήθηκαν διαφορετικές φάσεις ούτε αρχιτεκτονικές κατασκευές.
Η νεολιθική κεραμική διαιρείται βασικά σε δύο κατηγορίες: Στη λεπτότεχνη και στη χονδροειδή κεραμική. Η πρώτη περιλαμβάνει:
1. Μονόχρωμη στιλβωτή κεραμική (σε διάφορες αποχρώσεις του ερυθρού).
2. Κεραμική με λευκό ή ερυθρό παχύ αλείφωμα (ρυθμοί Γ1γ και Γ1δ Θεσσαλίας ή crusted ware).
3. Κεραμική με στιλβωτή διακόσμηση (pattern burnished ware).
4. Κεραμική στιλβωτή, μελανή ή σε γκρίζες αποχρώσεις.
Στη χονδροειδή κεραμική περιλαμβάνονται αρκετά όστρακα, κυρίως από πιθάρια και αγγεία κοινής οικιακής χρήσης. Η χονδροειδής κεραμική έχει πλαστική «σχοινωτή» διακόσμηση. Όλα τα όστρακα προέρχονται από αγγεία χειροποίητα- οπηλός είναι εύθρυπτος και έχει ξένες προσμίξεις.
Η ποιότητα και η διακόσμηση της κεραμικής μας επιτρέπουν τη χρονολόγηση των ευρημάτων από το νεολιθικό στρώμα στην τελική Νεολιθική περίοδο και την ένταξή τους στο λεγόμενο «πολιτισμό Αττικής- Κεφάλας»16.
Μικροευρήματα που βρέθηκαν στο νεολιθικό στρώμα είναι: Απολεπίσματα και λεπίδες από πυριτόλιθο και οψιανό, οστέινα εργαλεία και ένα πήλινο ανθρωπόμορφο ειδώλιο.
Πρωτοελλαδική Εποχή:
Συνεχίζεται η κατοίκηση της θέσεως του Αγ. Δημητρίου Λεπρέου στην Πρωτοελλαδική περίοδο, που πλέον εξελίσσεται σε έναν από τους πιο σημαντικούς οικισμούς της Δυτικής Ελλάδος.
Είχε κτισθεί σε λόφο (στην κορυφή του οποίου βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγ.Δημητρίου), ελέγχοντας ολόκληρη την εύφορη κοιλάδα της Φιγαλείας, ενώ επιπλέον διαθέτει πηγή άφθονου πόσιμου νερού (γνωστή στους σύγχρονους ως πηγή της «Μπάνισκα» -όνομα σλαβικής προέλευσης), η οποία υδροδοτεί ακόμη και στις μέρες μας την κοινότητα Λεπρέου αλλά και ολόκληρο το Δήμο Ζαχάρως.
Ο οικισμός συγκροτείται στις αρχές της ΠΕΙ και ακμάζει κατά την ΠΕΙΙ, -3200/ -2200.
Οι οικίες έχουν πανομοιότυπο αρχιτεκτονικό σχέδιο, "μεγαρόσχημο", με αντίστοιχες της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας (πχ οικίες στη Λέρνα ή στο Μπερμπάτι της Αργολίδας).
Τα κτίσματα είχαν θεμέλια από ακατέργαστες ασβεστολιθικές πέτρες και πώρινα τμήματα του φυσικού βράχου, ενώ η ανωδομή τους ήταν από ωμές πλίνθους. Ο προσανατολισμός τους ήταν από βορρά προς νότο, με την πόρτα προς βορρά, προκειμένου να προστατεύονται από τους ισχυρούς νότιους ανέμους.
Οι στέγες τους καλύπτονται με κεράμους, όπως συμβαίνει και σε άλλες θέσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας και οι κάτοικοι του Αγ. Δημητρίου χρησιμοποιούν τα ίδια σχήματα αγγείων (στην πλειοψηφία τους εμβαμματοδοχεία ή σαλτσιέρες) και τους ίδιους τύπους κεραμεικής με τους κατοίκους της Αργολιδοκορινθίας και Αττικής.
Έχουν αποκαλυφτεί επίσης λείψανα πλακόστρωτου που ανήκουν προφανώς σε δρόμο.
Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκαν ίχνη ζωής της μεσοελλαδικής και υστεροελλαδικής εποχής, καθώς και όστρακα αγγείων που ανήκουν στην κλασική και τη βυζαντινή εποχή.
Βρέθηκαν πολλά όστρακα και όλα σχεδόν ανήκουν στην ΠΕ II περίοδο, εκτός από ένα μικρό αριθμό οστράκων με παχύ στιλβωτό επίχρισμα, που θα πρέπει να ανήκουν στην ΠΕ I περίοδο.
Από τα όστρακα της ΠΕ II περιόδου αναγνωρίστηκαν οι ακόλουθες κατηγορίες:
Στιλβωτά με επίχρισμα, πρωτοβερνικωτά (urfirnis), γραπτά (πολύ λίγα), χονδροειδή. Στη λεπτότεχνη κεραμική, τα σχήματα που επικρατούν είναι οι σαλτσιέρες και οι φιάλες με επίπεδη, δακτυλιόσχημη ή κωνική βάση.
Ανάμεσα στα μικροευρήματα συγκαταλέγονται λεπίδες από πυριτόλιθο και οψιανό, οστέινα εργαλεία και ένα κεφάλι από πήλινο ειδώλιο κριαριού.
Σε πολλά σημεία το πρωτοελλαδικό στρώμα είχε διαταραχτεί. Έτσι σε μία τομή κοντά σε έναν τοίχο της ΠΕ II περιόδου, βρέθηκαν κομμάτια από κεραμίδες στέγης ύστερης εποχής, θραύσματα από γυάλινο αγγείο και δύο νομίσματα φραγκοκρατίας (τορνέσια).
Βιβλιογραφία- Πηγές:
Α.Δ.36 (1981) ΜΕΡΟΣ B' 1 - ΧΡΟΝΙΚΑ Σελ. 152
Νικολέντζος Κ.: "Μυκηναϊκή Ηλεία"
Ιστότοπος: Υπουργείο Πολιτισμού
Φωτογραφίες αρχαιολογικού χώρου: Αρχείο "Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
Αιχμή με μίσχο από οψιανό που προέρχεται από τη χαλκολιθική θέση του Αγίου Δημητρίου Λεπρέου Ηλείας (Λ1279). Στην απόληξή της και συγκεκριμένα στις πλευρές όπου η τριβή είναι μεγαλύτερη έχει εμφανέστατα ίχνη χρήσης (θαμπάδα) που υποδηλώνουν ότι είχε χρησιμοποιηθεί, ίσως σε δεύτερη χρήση, σαν αιχμή συμπαγούς τρυπανιού για τη διάτρηση σκληρών υλών. Φωτογραφική λεπτομέρεια της αιχμής και τμήματος της αριστερής πλευράς.
ΦΩΤΟΘΗΚΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
