Ο Άγιος Βασίλειος στο Πανιπέρι Μεσσηνίας

Στη θέση Κεφαλόβρυσο, 2 χλμ. περίπου ΝΑ του Πανιπερίου (Δήμος Πεταλιδίου), βρίσκεται ο ερειπωμένος βυζαντινός ναός του Αγίου Βασιλείου.

 Ο άγνωστος μέχρι σήμερα βυζαντινός ναός του Αγίου Βασιλείου στο Πανιπέρι της Μεσσηνίας,είναι ένας μικρός ερειπωμένος σήμερα ναός, με μέσες εξωτερικές διαστάσεις 6,00 Χ 7,30 μ. Το μικρό μνημείο παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον για την ιστορία τής βυζαντινές αρχιτεκτονικής, λόγω του ναοδομικού του τύπου· είναι τρίκλιτος σταυρεπίστεγος ναός, ναοδομικός τύπος σπάνιος στην Πελοπόννησο και άγνωστος στην Μεσσηνία. Αν και τα ανώτερα τμήματα των θόλων έχουν καταπέσει, σώζεται σημαντικό τμήμα από την κατακόρυφη βορειοανατολική γωνία τής εγκάρσιας καμάρας, πού αποδεικνύει ότι στην θέση αυτή ή κάλυψη γινόταν από ένα ημικύλινδρο πολύ ψηλότερα τοποθετημένο από τον ημικύλινδρο που κάλυπτε το μεσαίο κλίτος, πράγμα που αποκλείει να ήταν ο ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος. Όλα τα κλίτη εκαλύπτωντο με ημικυλίνδρους, και τα καμπύλα τμήματα πού σώθηκαν επιτρέπουν και τον καθορισμό των υψών. Ο χωρισμός των κλιτών γίνεται με τέσσερεις πεσσούς και δύο παραστάτες πού βρίσκονται στον ανατολικό τοίχο. Τα πλάγια κλίτη έχουν πλάτος ενός μέτρου, το μεσαίο 1,35 και η εγκαρσία καμάρα 1,65

Ο ναός είναι χτισμένος με ευτελή αργολιθοδομή, χωρίς κεραμοπλαστικά στοιχεία,εκτός από τμήματα τής ανατολικής πλευράς, πού είναι ή μόνη πού σώθηκε ακέραιη. Στην πλευρά αυτή υπάρχουν τρείς κόγχες, εσωτερικά ημικυκλικές και εξωτερικά τρίπλευρη η μεσαία και καμπύλες οι πλάγιες. Όλες οι κόγχες έχουν μονόλοβα παράθυρα, με κεραμοπλαστικό πλαίσιο,πού σήμερα έχει χαθή. 

 Στην μεσαία κόγχη υπάρχει μια μικρή ζώνη πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας, κατασκευασμένης με λίθινες πλάκες πού επενδύουν ευτελή λιθοδομή. Κάτω από την πλινθοπερίκλειστη αυτή ζώνη υπάρχει μαίανδρος "πί", από πλίνθους. Στο άνω μέρος τής μεσαίας κόγχης υπάρχει οδοντωτή ταινία πού στό μέσο κάθε πλευράς καμπυλώνεται για να περιβάλει εντειχισμένο πινάκιο.Στην κόγχη τής προθέσεως υπάρχει οδοντωτή ταινία και βαθμιδωτό κόσμημα, από κεραμοπλαστικά στοιχεία. Στην κόγχη του διακονικού υπάρχει πάλι οδοντωτή ταινία, και δύο σειρές από δισέψιλον, τοποθετημένων στην κάτω σειρά πλάγια και στην επάνω οριζόντια. Τα περισσότερα κονιάματα του ναού έχουν σήμερα καταπέσει, αλλά ο ναός ήταν τοιχογραφημένος, όπως αποδεικνύουν λείψανα ζωγραφικού διακόσμου πού σώθηκαν σε ορθογώνια κόγχη πού βρίσκεται στον χώρο του διακονικού.

 Ο ναοδομικός τύπος του ναού και ο κεραμοπλαστικός του διάκοσμος, ιδίως τα χαρακτηριστικά δισέφιλον, επιτρέπουν και την χρονολόγηση του μνημείου στα τέλη του ΙΓ' ή τις αρχές του ΙΔ' αιώνα.

Γεώργιος Δημητροκάλλης. Ο άγιος Βασίλειος στο Πανιπέρι Μεσσηνίας