Ιστορικές και νομισματικές νότες της αρχαίας Μεθώνης: Πήδασος, Μοθώνη ή Μεθώνη;

 Εκτός από τη γνωστή αναφορά του Ομήρου στην Πήδασο -για την οποία δεν υπάρχει, τουλάχιστον προς το παρόν, αρχαιολογική επιβεβαίωση ότι όντως ήταν η αρχαία Μεθώνη-, υπήρξαν ιστορικά γεγονότα που συνδέθηκαν αδιαμφισβήτα με το κάστρο της ως οχυρωματική θέση στην αρχαία εποχή. Η επισήμανση αυτή των γεγονότων, η ταξινόμηση των αρχαίων νομισμάτων της Μεθώνης, που διάσπαρτα αναφέρονται σε διαφορετικές συλλογές, και μια επιχειρηματολογία για το ποιό ανάμεσα στο Μοθώνη ή Μεθώνη είναι το ορθό όνομα της πόλης, προσδίδουν μια αυθεντικότερη ταυτότητα. Έστω και αν τόσο μακρινές στο χρόνο αναφορες ακούγονται σαν απόμακρη ηχώ, ίσως όμως να καταλήξουν σε μουσική.

Η Ιστορία

 Η Μεθώνη αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο με το όνομα "Αμπελόεσσα Πήδασος", ως ένα από τα επτά «εύ ναιόμενα πτολίεθρα» που ο Αγαμέμνονας πρόσφορε στον θυμωμένο Αχιλλέα1. Από τους περισσότερους θεωρείται ότι η Πήδασος, μια από αυτές τις επτά ομορφοβαλμένες πόλεις με τα πλούσια αμπέλια, ήταν η μετέπειτα Μεθώνη2, αν και ορισμένοι πιστεύουν ότι η ομηρική Πήδασος αντιστοιχεί στην Κορώνη, ενώ η Μεθώνη στην ομηρική Αίπεια, επίσης μια από τις επτά προσφερόμενες πόλεις στον Αχιλλέα3.
 Στον όρμο της Μεθώνης, και πολύ κοντά στο κάστρο, σε βάθος από 3,5 μέχρι 5,5 μέτρα, ανάλογα με το σημείο, έχει εντοπισθεί καταποντισμένος οικισμός έκτασης άνω των 100 στρεμμάτων, που χρονολογείται στη Μέση Εποχή του Χαλκού (-1900/ -1600)4. Περαιτέρω έρευνα αυτού του οικισμού μπορεί να αποφέρει σημαντικά στοιχεία που θα διαφωτίσουν, ή και θα ανατρέψουν ίσως, τις επικρατούσες απόψεις για τη θέση της μυκηναϊκής Μεθώνης. Όπως και να έχει, εάν η ταύτιση της Μεθώνης με την αρχαϊκή Πήδασο είναι σωστή, τότε η ομηρική αναφορά αποτελεί την αρχαιότερη μαρτυρία για τη Μεθώνη. Συντάχθηκε γύρω στο -750, την εποχή που υπολογίζεται, σύμφωνα με την γλώσσα και τα στοιχεία που χρησιμοποιεί, ότι έζησε ο Όμηρος, ο οποίος συσχετίζει την Πήδασο-Μεθώνη, πόλη υπό τη δικαιοδοσία του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα (ενδεχομένως και του αδελφού του Μενέλαου, βασιλιά της Σπαρτης) με τα γεγονότα του Τρωικού πολέμου που έλαβαν χώρα το -1200 περίπου.

Άποψη του κάστρου της Μεθώνης από την Βόρεια οχυρωματική γραμμή του

 Με το τέλος αυτού του πολέμου, κάθε βασιλιάς ή αρχηγός των τμημάτων του ελληνικού στρατού γύρισε στον τόπο του. Μετά την επιστροφή του γέροντα Νέστορα στην Πύλο και το θάνατό του, πέρασαν δύο γενεές μέχρι να υποστεί η περιοχή την εισβολή και τις καταστροφές από τους Δωριείς. Οι αρχαίοι Μεσσήνιοι δέχθηκαν τους Δωριείς και τον Κρεσφόντη ως βασιλια τους και μοιράστηκαν με τους εισβολείς τη μεσσηνιακή γη, με αποτέλεσμα να υποστούν λιγότερες ζημιές από αυτή τη δωρική εισβολή σε σχέση με άλλες επαρχίες. Τη δολοφονία του Κρεσφόντη εκδικήθηκε ο γιος του, επόμενος βασιλιάς της Μεσσηνίας Αίπυτος, τον οποίο διαδέχθηκε ο γιός του Γλαύκος. Στη συνέχεια, τον Γλαύκο διαδέχθηκε ο γιος του Ίσθμιος, και αυτόν ο γιος του Δωτάδας, ο οποίος διαμόρφωσε την πόλη και το λιμάνι της Μεθώνης5. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η τελευταία καταστροφή που γνώρισαν τα ανάκτορα της Πύλου έγινε περίπου το -1180/ -1130 6 και υπολογίζοντας ένα χρονικό διάστημα 25- 30 ετών που μεσολαβούσε για να γίνει πατέρας ο αντιπρόσωπος της κάθε γενιάς, τότε η δράση του βασιλιά της Μεσσηνίας Δωτάδα μπορεί να τοποθετηθεί περίπου το -1050/ -1000. Ο Τρωικός πόλεμος κοντά στο -1200 αποτελεί μεν την παλαιότερη αναφορά στη Μεθώνη σε κείμενο, αλλά η διαμόρφωσή της, την οποία ο βασιλιάς Δωταδας "επίνειον κατεσκευάσατο" του δωρικού βασιλείου της Μεσσηνίας γύρω στο -1030, αποτελεί το παλαιότερο μέχρι στιγμής ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα στη Μεθώνη.
 Με την έναρξη του Α' Μεσσηνιακού πολέμου το -743, η Σπάρτη έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδιά της για έλεγχο των πλουσιότατων εδαφών της γειτονικής Μεσσηνίας. Μπορεί ο Β΄ Μεσσηνιακός πόλεμος να έληξε το -668, ωστόσο ήταν η πτώση της οχυρωμένης Είρας το -657 και η κατάληψη της πλούσιας πεδιάδας της Στενυκλάρου το -600 που αποτέλεσαν το ξεκίνημα της απόλυτης σπαρτιατικής κυριαρχίας στη Μεσσηνία. Θα διαρκέσει μέχρι την ήττα των Λακεδαιμονίων στα Λεύκτρα, το -371 από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, και τη συνακόλουθη ανεξαρτησία τμήματος της Μεσσηνίας το -369. Η Μεθώνη όμως θα εξακολουθήσει να βρίσκεται κάτω από τον σπαρτιατικό ζυγό, μέχρι την εισβολή του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας στη Λακωνία, το φθινόπωρο του -338, που επέτρεψε την απελευθέρωση και των υπόλοιπων μεσσηνιακών εδαφών. Η Ιστορία γράφεται μόνο μια φορά, και όποιος μελετητής επιχειρήσει να την ξαναγράψει περιορίζεται σε υποθέσεις που το μέλλον, διαφορετικό από το εξεταζόμενο παρελθόν, δεν πρόκειται ούτε να επιβεβαιώσει ούτε να διαψεύσει. Ορισμένες εντούτοις φορές αξίζει να διατυπώνονται κάποιες υποθέσεις. Εάν δεν υπήρχε η τόσο άμεση γεωγραφική γειτνίαση της Μεθώνης με τη Σπάρτη, δεν είναι εντελώς αβάσιμο να υποστηριχθεί ότι πολλούς αιώνες πριν από τη ενετική της λαμπρή περίοδο, η Μεθώνη θα είχε ήδη αποτελέσει πολύ σημαντικό οικονομικό και πολπτστικό κέντρο. Με δεδομένη την ιδιαίτερα στρατηγική της θέση στη Μεσόγειο και την ευφοράτατη ενδοχώρα της, ίσως η Μεθώνη να συναγωνιζόταν τη λάμψη των Συρακουσών και του Ακράγαντα, εάν οι Λακεδαιμόνιοι δεν βρισκόταν τόσο κοντά της (εικ. 1).
 Υπάρχουν τέσσερα ιστορικά γεγονότα της αρχαίας περιόδου που συνδέονται με τη Μεθώνη ως οχυρωμένη θέση. Επί άρχοντος Καλλία στην Αθήνα το -456 και -455, ο αθηναίος στρατηγός Τολμίδης επιχείρησε την πρώτη εισβολή σε περιοχές υπό την κυριαρχία της Σπάρτης που έγινε ποτέ. Περιπλέοντας την Πελοπόννησο με 50 τριήρεις και 4000 οπλίτες, αποβιβάστηκε στη Μεθώνη την οποία και κατέλαβε. Μόλις όμως οι Σπαρτιάτες έστειλαν στρατό για την απελευθέρωσή της, ο Τολμίδης εγκατέλειψε τη Μεθώνη και κινήθηκε προς άλλα λακεδαιμονικά εδάφη7.
 Με το ξεκίνημα του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Περικλής έστειλε 100 τριήρεις με 1000 οπλίτες και 400 τοξότες, οι οποίοι, αφού στη διαδρομή ενώθηκαν με άλλες 50 συμμαχικές τριήρεις από την Κέρκυρα, έπλευσαν μέχρι τη Μεθώνη όπου αποβιβάστηκαν υπό τη διοίκηση του στρατηγού Καρκίνου, διορισμένου από τον Περικλή, και την πολιόρκησαν το καλοκαίρι του -431. Χάρη στη διήγηση του Θουκυδίδη υπάρχει για πρώτη φορά αναφορά σε οχύρωση στη Μεθώνη με όχι πολύ δυνατά τείχη και μικρή στραπωτική φρουρά: «τα τείχει προσέβαλον όντι άσθενεί καί άνθρώπων ούκ ενόντων». Ο σπαρτιάτης αξιωματικός Βρασίδας, ευρισκόμενος στην περιοχή με στρατό, έσπευσε με 100 οπλίτες προς βοήθεια της Μεθώνης, διέσχισε τις αθηναϊκές γραμμές που με γυρισμένα τα νώτα προς την ενδοχωρα ήταν απασχολημένες με το πώς θα εισβάλουν στην πόλη και με λίγες απώλειες μπήκε στη Μεθώνη αποτρέποντας έτσι την πτώση της στα χέρια των Αθηναίων. Αυτή η πράξη είχε ως αποτέλεσμα ο Βρασίδας να είναι ο πρώτος τιμημένος αξιωματούχος του Πελοποννησιακού πόλεμου από την πλευρά των Σπαρτιατών8.

Υπόλειμμα αρχαίου τείχους του -350 περίπου της βορειοδυτικής οχύρωσης της Μεθώνης

 Ιλλυριοί πειρατές του Ιονίου πελάγους κατέβηκαν το -229 μέχρι τη φιλικά διακείμενη Μεθώνη και αγκυροβόλησαν στο λιμάνι της για να αγοράσουν κρασί. Στην αρχή, όντας διατακτικοί, λίγοι Μεθωναίοι ανέβηκαν στα ιλλυρικά πλοία για να πουλήσουν το φημισμένο κρασί τους. Μέρα με τη μέρα όμως όλο και περισσότεροι, άνδρες και γυναίκες της Μεθώνης ξεθάρρευαν και ανέβαιναν στα πλοία πουλώντας το περιζήτητο προϊόν τους, ξαφνικά, οι Ιλλυριοί συνέλαβαν πολλούς άνδρες και ακόμη περισσότερες γυναίκες, τους φόρτωσαν στα καράβια τους και σαλπάρισαν πίσω για το Ιόνιο9. Είχαν μεσολαβήσει ακριβώς δύο αιώνες από την εποχή που ο Θουκυδίδης ανέφερε αδύνατα τείχη στη Μεθώνη, μέχρι την πειρατική επιχείρηση των Ιλλυριών, οι οποίοι πρέπει να βρήκαν τη Μεθώνη καλά οχυρωμένη. Όπως ορθά έχει παρατηρηθεί10, οι πειρατές δεν θα αρκούνταν στην απαγωγή των κατοίκων με τα αγαθά τους όταν εξήλθαν της πόλης για να πουλήσουν το κρασί τους, ούτε θα περίμεναν να παρασύρουν σιγά σιγά με δόλο τους Μεθωναίους εκτός των τειχών. Εάν η Μεθώνη εξακολουθούσε να έχει αδύνατη οχύρωση όπως 200 χρόνια νωρίτερα, οι Ιλλυριοί θα είχαν αμέσως επιτεθεί και εισβάλει στην πόλη δίχως καθυστέρηση (εικ. 2).
 Για μία ακόμη φορά η αρχαία Μεθώνη έπαιξε οχυρωματικά κάποιο ρόλο λόγω της στρατηγικής θέσης της. Τις παραμονές της ναυμαχίας του Ακτίου. που άλλαξε την πορεία της ρωμαϊκής ιστορίας, οι δύο ισχυροί άνδρες της Ρώμης Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος ετοιμάζονταν για στρατιωτική σύγκρουση, ο πρώτος με τον διακεκριμένο στρατηγό Αγρίππα επικεφαλής του στρατεύματος και ο δεύτερος με τη βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα, σύμμαχο από οικονομικής, ι λτπκής και αισθηματικής πλευράς. Τη Μεθώνη έλεγχε ισχυρό απόσπασμα για λογαριασμό του Μάρκου Αντώνιου, ως κόμβο για τα ναυτικά δρομολόγια και τον ανεφοδιασμό σε σιτάρι από τη Αίγυπτο προς τη Ρώμη. Ο Αγρίππας επιτέθηκε με στόλο και στρατό κατά της Μεθώνης και την κατέλαβε την άνοιξη του -31, όπου και εκτέλεσε τον βασιλιά της Μαυριτανίας Βόγο, σύμμαχο τι Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας11.

Το όνομα 

 Η συζήτηση σχετικά με το ποιο πρέπει να θεωρείται το σωστό όνομα της πόλης, Μεθώνη ή Μοθο νη, είναι μεγάλη. Εάν το κριτήριο περί ορθού ονόματος είναι το από που προέρχεται ετυμολιγικά, τότε καμία πηγή δεν μπορεί να δώσει τη οριστική απάντηση. Είτε προέρχεται από την κόρη του Οινέα Μοθώνη12, είτε από τον Μόθωνα λιθο του λιμανιού13, είτε από το Μέθη- οίνος14, είτε από τους Μόθακες ή Μόθωνες15, καμία από αυτές τις υποθέσεις δεν είναι αδιαμφισβήτητα τεκμηριωμένη. Αντίθετα, εάν το κριτήριο περί ορθού ονόματος είναι το ποιό από τα δυο ήταν το επίσημο και σε ευρύτερη χρήση στην αρχαιότητα, τότε μπορεί να υπάρξει ιστορικά τεκμηριωμένη απάντηση. Μια προσεκτική παράθεση των βεβαιωμένων πηγών οι οποίες αναφέρουν το όνομο της πόλης (παράθεση που κατά παράξενο τρόπο δεν απασχόλησε τους ερευνητές κάτω από αυτό το πρίσμα) δίνει την εξής αποκαλυπτική σειρά: το -431 ο Θουκυδίδης την αναφέρει ως Μεθώνη16, τον -4ο αιώνα ο Ψευδοσκύλακας την αναφέρει ως Μοθώνη17, το -50 περίπου ο Διόδωρος Σικελιώτης την αναφέρει ως Μεθώνη18, το -30 περίπου ο Στράβων την αναφέρει Μεθώνη18, το +140 περίπου ο Πτολεμαίος την αναφέρει (και στο χάρτη και στο κείμενό του) ως Μεθώνη20, το +160 περίπου ο Παυσανίας την αναφέρει ως Μοθώνη21, τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά νομίσματα του +193/ 217 την αναφέρουν ως πόλη των Μοθωναίων, το +370 περίπου ο Αμμιανός Μαρκελίνος την αναφέρει ως Mothone22, το +404 ο Άγιος Ιερώνυμος την αναφέρει ως Methone23, το +415 περίπου ο Ορόσιος την αναφέρει ως Mothona24, και το +540 περίπου ο Προκόπιος Καισάρειας την αναφέρει ως Μεθώνη25.
 Αυτή η χρονολογική παράθεση των γραπτών πηγών καθιστά προφανές ότι το όνομα της πόλης ήταν Μεθώνη κατά την κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, μέχρι τους μεταχριστιανικούς αυτοκρατορικούς χρόνους, με εξαίρεση τον Ψευδοσκύλακα που την αναφέρει ως Μοθώνη. Ωστόσο, αμφισβητείται εάν όντως υπήρξε αυτός ο περιηγηχής· το έργο του ίσως να αποτελεί πολύ μεταγενέστερη συρραφή μαρτυριών διαφορετικών πηγών. Κατά γενική ομολογία26, το κείμενο αφήνει να εννοηθεί ότι γράφτηκε τον -4ο αιώνα. Χρησιμοποιεί εντούτοις μετρική μονάδα μεγάλων ναυτικών αποστάσεων, τον προαριστίδιον πλουν, η οποία ήταν σε χρήση πριν από τον Ηρόδοτο που έζησε στο διάστημα -485/ -420. Αυτό, σε συνδυασμό με την αναφορά της Μεθώνης από τον Ψευδοσκύλακα ως Μοθώνη ανήκουσα στη Λακωνία και όχι στη Μεσσηνία, γυρίζουν το χρόνο πίσω και φέρνουν στο νου το τι εσήμαινε στα αρχαία ελληνικά η λέξη «μύθων»: ως επίθετο χαρακτήριζε τον αναιδή και ανήθικο, υποδηλώνοντας επίσης και έναν άσεμνο χορό, ενώ ως ουσιαστικό αναφερόταν στο κοινωνικά κατώτερο νόθο αλλά ελεύθερο παιδί που ανατρεφόταν με τα υπόλοιπα Σπαρτιατόπουλα, μερικές φορές και στο σκλάβο που γεννήθηκε στο σπίτι που υπηρετούσαν οι γονείς του.

Οι διαδοχικές αρχιτεκτονικές χρήσεις του στο κάστρο της Μεθώνης: αρχαία ελληνικά ορθογώνια μέλη πώρων σε τούρκικες επάλξεις του 18ου αιώνα, επάνω σε ενετικό τείχος του 1709!

 Εάν λοιπόν το κείμενο του Ψευδοσκύλακα συντάχθηκε όντως τον -4ο αιώνα, η ονομασία της πόλης Μοθώνη της Λακωνίας απηχεί την υποτιμητική έκφραση που σχετιζόταν με την υποτέλεια και κατωτερότητα. Εάν αναδιαμορφώθηκε κάποιους αιώνες αργότερα ως συρραφή υπολειμμάτων διαφορετικών πηγών, τότε απηχεί τη συνήθεια που παρατηρήθηκε για ένα διάστημα των μεταχριστιανικών αυτοκρατορικών χρόνων σύμφωνα με την οποία η λατινική γλώσσα προτίμησε, λόγω φωνητικής ευκολίας, το Μοθώνη από το Μεθώνη. Θα μπορούσε να διατυπωθεί η αντίθετη υπόθεση, ότι το Μοθώνη δεν προέρχεται από τους μόθωνες- Μόθωνες αλλά το αντίστροφο: με τη λέξη μόθων να πήρε τη σημασία της από τους νόθους στη Μοθώνη. Το να ήταν όμως το Μοθώνη η πρώτη, αρχαϊκή ονομασία της πόλης, και εξαιτίας της εκ των υστέρων εκεί εγκατάστασης νόθων Σπαρτιατών να δημιουργήθηκε η έκφραση «νόθος στη Μοθώνη», αρα Μόθων, άρα μόθων ίσον νόθος, φαίνεται απίθανο για τρεις λόγους: πρώτον, διότι μόθωνες, νόθα παιδιά Σπαρτιατών, εγκαταστάθηκαν και σε άλλες περιοχές της λακεδαιμονικής επικράτειας, και το όνομά τους δεν συνδεόταν με τοπωνύμιο. Δεύτερον, διότι εάν το Μοθώνη, ως αρχαϊκή ονομασία, προερχόταν πράγματι από κάποιο μυθολογικό, ένδοξο πρόσωπο, όπως οι ντόπιοι είπαν περήφανα στον Παυσανία τον 2ο μεταχριστιανικό αιώνα που η πόλη λεγόταν Μοθώνη, τότε θα φρόντιζαν να το κρατήσουν δίχως να το μετατρέψουν αργότερα ξανά σε Μεθώνη. Και τρίτον, διότι ο προσεκτικός και ακριβής Θουκυδίδης αποκαλεί την πόλη Μεθώνη της Λακωνικής και όχι Μοθώνη. Εάν το Μοθώνη ήταν σε χρήση εκείνη την εποχή, ο Θουκυδίδης θα είχε ακόμη ένα λόγο, εκτός από της ιστορίας το αληθές, να την αποκαλέσει Μοθώνη, για να τη διαχωρίσει από τα Μέθανα Αργολίδας που, ακολουθώντας συνήθεια της εποχής, τα αποκαλεί Μεθώνη27.
 Κατά συνέπεια, το ιστορικώς ορθό όνομα της πόλης εκτιμώ ότι είναι το Μεθώνη. Ίσως μόθωνες, δηλαδή νόθοι, που βρέθηκαν στη Μεθώνη να έγιναν αιτία η πόλη, λόγω φωνητικής συγγένειας, να είχε αποκληθεί περιστασιακά αντί για Μεθώνη και Μοθώνη (όπως δείχνει το κείμενο του Ψευδοσκύλακα, εάν είναι αυθεντικό), αλλά επίσημα αποκαλούνταν Μεθώνη, τουλάχιστον κατά τους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, μέχρι τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Στη συνέχεια, μετατράπηκε σε Μοθώνη λόγω φωνητικής παραφθοράς από το λατινικό αλφάβητο. Με αυτό τον τρόπο το όνομα Μοθώνη χρησιμοποιήθηκε επίσημα μόνον κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης περιόδου, από τον 2ο μέχρι τα τέλη του 4ου ως τις αρχές του 5ου αιώνα υπό την επίδραση της λατινικής γλώσσας, η οποία ήταν φυσικό να επηρεάσει και την κοπή των ρωμαϊκών νομισμάτων που αναφέρουν το μέρος ως πόλη Μοθωναίων. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι η διεθνής ονομασία της Μεθώνης σε όλες τις γλώσσες, ως Modon ή Modone, προέρχεται από το λατινικό Mothone. Ακόμη όμως και σε αυτή τη μικρή περίοδο με τη λατινική προφορά της λέξης ως Μοθώνη, κάποιοι συνέχισαν να χρησιμοποιούν το όνομα Μεθώνη, όπως δείχνουν οι περιπτώσεις του Πτολεμαίου, και κυρίως του Ιερωνύμου, παρόλο που έγραφε λατινικά. Η επινόηση της μυθολογικής προέλευσης της ονομασίας Μοθώνη, κάτι ιδιαίτερα σύνηθες από κατοίκους που επιθυμούν να αναβιβάσουν και να δοξάσουν το παρελθόν του τόπου τους, είναι χαρακτηριστική της προσπάθειας να σβηστεί το υποτιμητικό και προσβλητικό χαρακτηριστικό που το μόθων, ως ουσιαστικό και επίθετο, εννοούσε, συνακόλουθο μιας μακρόχρονης και επώδυνης σπαρτιατικής κυριαρχίας. Μετά την εποχή του Παυσανία επανήλθε η γενικευμένη χρήση της ελληνικής γλώσσας, η οποία ήταν μεν επίσημη γλώσσα και της ανατολικής ρωμαϊκής διοίκησης, αλλά μέχρι τον -1ο περίπου αιώνα. Έτσι, με την επαναφορά της ελληνικής γλώσσας από τον 4ο αιώνα, επανήλθε και η προηγούμενη, ορθή ονομασία Μεθώνη (εικ. 3).

Τα νομίσματα: 

 Η ύπαρξη νομισμάτων με ονομαστική αναφορά ενός τόπου είναι ενδεικτική της σημασίας που ο εν λόγω τόπος έχει την εποχή της κοπής τους (εικ 4). Η Μεθώνη είχε το δικαίωμα ίδιων, αυτόνομων νομισμάτων για ένα διάστημα των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων. Εντόπισα 16 νομίσματα αποδιδόμενα στη Μεθώνη και καταχωρισμένα σε επτά διαφορετικούς καταλόγους αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών νομισμάτων28. Ένα από αυτά τα νομίσματα φέρει στην εμπρόσθια όψη λαμπαδηφόρο που τρέχει σε τελετή προς τιμή του Ηφαίστου και στην οπίσθια όψη τα γράμματα ΜΟ. Η ακριβής χρονολόγηση του νομίσματος είναι αμφισβητούμενη. Ο Ιωάννης Λάμπρος την προσδιορίζει στο -370 29, προφανώς γιατί η ήττα των Λακεδαιμονίων στα Λεύκτρα το -371 προκάλεσε στη συνέχεια την ανεξαρτησία τμήματος της Μεσσηνίας από τον σπαρτιατικό ζυγό, ενώ ο Barclay Head στον -3ο αιώνα με ερωτηματικό30. Ο Percy Gardner, αποδεχόμενος τη χρονολόγηση του 4ου αιώνα, εκφράζει αμφιβολίες για το εάν αυτό το νόμισμα μπορεί να αποδοθεί στη Μεθώνη. Παρατηρεί ότι η λατρεία του Ηφαίστου δεν αναφέρεται στη Μεθώνη αλλά στα Μέθανα Αργολίδας, όπως και το ότι ενώ η Άρτεμις λατρευόταν στη Μεθώνη εμφανίζεται σε νομίσματα των Μεθάνων, κάτι που υπαινίσσεται ότι το ΜΟ του νομίσματος με τον λαμπαδηφόρο ίσως αφορά τα Μέθανα με αλλοιωμένη προφορά και όχι τη Μεθώνη31.

 Καταρχάς, εάν η χρονολόγηση του Λάμπρου είναι ορθή, τότε το νόμισμα δεν το έκοψαν οι Μεθωναίοι που παρέμειναν υπό το ζυγό της Σπάρτης μέχρι το -338. Σχετικά με την επιχειρηματολογία του Gardner, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η Άρτεμις δεν εμφανίζεται μόνο σε νομίσματα των Μεθάνων, αλλά και σε αρκετά της Μεθώνης-η παρατήρηση όμως του Gardner αξίζει να ληφθεί υπόψη διότι θέτει το θέμα της λανθασμένης απόδοσης νομισμάτων. Το επιχείρημα ότι αναφέρεται λατρεία του Ηφαίστου στη Μέθα την οποία επικαλείται ο Gardner, αλλά και η μορφή του νομίσματος που αποκλείει τη χρονολόγησή του στον +2ο/ +4ο αιώνα, όταν η πόλη αποκαλούνταν Μοθώνη, ώστε να ταυτιστεί το ΜΟ του νομίσματος, αμφισβητούν σοβαρά την απόδοση του συγκεκριμένου νομίσματος στη Μεθώνη. Αυτή η αμφισβήτηση ενισχύεται ακόμη περισσότερο από το στοιχείο που μόλις ανέπτυξα για την ιστορικά ορθή ονομασία του τόπου, ότι δηλαδή το επίσημο όνομα της πόλης ήταν Μεθώνη κατά τους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, μέχρι τον +2ο αιώνα. Το γεγονός της περιστασιακής ονομασίας της πόλης Μεθώνη αυτή την περίοδο δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανό για την κοπή νομισμάτων: το Μοθώνη είχε προχριστιανικά ανεπίσημο χαρακτήρα και όχι κολακευτική χροιά, ενώ τα νομίσματα εκφράζουν την επισημότητα και την αίγλη ενός τόπου. Οι ανασκαφές στη Μεθώνη θα φέρουν στο φως αρχαία της νομίσματα, αλλά μόνο η ανεύρεση νομισμάτων του -4ου ή -3ου αιώνα που θα αναφέρουν ολόκληρο το όνομα ως πόλης των Μοθωναίων μπορεί να ανατρέψει την αμφισβήτηση σχετικά με το ποιας πόλης είναι το νόμισμα του Ηφαίστου. Θεωρώ ωστόσο περίεργο να υπάρξει νομισματική μαρτυρία προχριστιανικής εποχής για τη Μεθώνη με το όνομα Μοθώνη, ονομασία η οποία παραπέμπει σε κάτι υποτιμητικό και προσβλητικό για την ιστορία της, εκτός εάν οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες έκοψαν νομίσματα στη Μεθώνη με το όνομα Μοθώνη, κάτι που θεωρητικά δεν αποκλείεται. Ωστόσο, δεδομένης της σχετικά μικρής σημασίας της Μεθώνης στη λακεδαιμονική ιστορία, φαίνεται ελάχιστα πιθανό. Πολύ πιο πιθανό είναι η Μεθώνη να χρησιμοποιούσε νομίσματα της Σπάρτης και όχι δικά της μέχρι το -338. Αντίθετα, δεν είναι περίεργο το ότι τον +2ο και +3ο αιώνα αναφέρεται στα ρωμαϊκά νομίσματα ως πόλη των Μοθωναίων, ονομασία που για κάποιο διάστημα επέβαλε η λατινική προφορά, δίχως υποτιμητική παραπομπή. Και δεν είναι περίεργο όχι μόνο διότι οι νόθοι, συνδεόμενοι με τη σπαρτιατική τυραννία, ήταν πλέον κάτι πολύ μακρινό χρονικά, αλλά κυρίως διότι σε ανάθεση με άλλες ελληνικές επαρχίες που βρίσκονταν υπό ρωμαϊκή κυριαρχία, η Μεθώνη απολάμβανε ειδική πολιτική και διοικητική αυτοτέλεια που της παραχώρησε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός από το 98 ως το 117 32(εικ. 5).

 Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα 15 νομίσματα, που είναι ρωμαϊκής περιόδου, ανήκουν σε μια συγκεκριμένη οικογένεια: δύο νομίσματα του Σεπτίμιου Σεβήρου, αυτοκράτορατο 193-211, τέσσερα νομίσματα της συζύγου του Ιουλίας Δόμνας, η οποία, από το 194 που έλαβε τον τίτλο της Αυγούστας μέχρι το θάνατό της το 217, επέδειξε ιδιαίτερη δραστηριότητα ως σύζυγος και μητέρα, επεμβαίνοντας στην πολιτική τριών αυτοκρατόρων, πέντε νομίσματα του γιου τους Γέτα, αυτοκράτορα το 211-212, ένα νόμισμα του άλλου γιου τους Καρακάλλα, αυτοκράτορα το 211-217, και τρία νομίσματα της Πλαυτίλλας, εφήμερης συζύγου του Καρακάλλα το 202-205. Το νόμισμα του Καρακάλλα αποτελεί τη μέχρι στιγμής παλαιότερη απεικόνιση της Μεθώνης και επιπλέον με το λιμάνι της οχυρωμένο. Αυτά τα 15 νομίσματα παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά που περιγράφονται στον Πίνακα 1.

Ίσως αυτό το εξαιρετικής καλαισθησίας κιονόκρανο Ιωνικού ρυθμού από ημικίονα των Ρωμαϊκών χρόνων ευαισθητοποιήσει του ιθύνοντες φορείς ώστε να αποφασιστεί η αρχαιολογική ανασκαφή στην ακρόπολη του κάστρου. Προέρχεται πιθανότατα από αναθηματικό ή ταφικό μνημείο και εντοπίστηκε στο πλαίσιο μελέτης του συγγραφέα 

Το μέλλον:

 Όταν τα αναστηλωτικά έργα εξασφαλίσουν στο κάστρο τη στερέωση και την ανάδειξή του, οι ανασκαφές θα μπορέσουν να φέρουν στο φως όσους θησαυρούς εξακολουθούν να κρύβονται στην πάλαι ποτέ πλούσια Μεθώνη (εικ. 6). Άλλοι, αποδεικνύοντας μια προνομιούχο εξέλιξη, άλλοι μαρτυρώντας μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Άλλοι θαμμένοι στη γη, άλλοι βυθισμένοι στη θάλασσα, αλλά όλοι κλεισμένοι στη φλύαρη σιωπή τους. Ο Χρόνος και ο Άνθρωπος μετατόπισαν και συσσώρευσαν τα χώματα, θάβοντας πολύτιμες μαρτυρίες του παρελθόντος. Η μανία του Ποσειδώνα έστειλε στο βυθό τα πλεούμενα που αγνόησαν τις ιδιοτροπίες του. Τα υπολείμματα κτισμάτων και τα αντικείμενα που γλίτωσαν από τους σεισμούς, από τους κατακτητές και από τους αρχαιοκάπηλους, κρύφτηκαν κάτω από τα χώματα και τις πέτρες. Τα ελληνικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά, ενετικά, τουρκικά ναυάγια -μα και όλων εκείνων που χρησιμοποίησαν τη Μεθώνη ως απαραίτητο κόμβο στα ταξίδια τους στη Μεσόγειο- βρήκαν ανάπαυση στο βυθό της θάλασσας με το πολύτιμο φορτίο τους σε γλυπτική, σκεύη, κοσμήματα, οπλισμό, νομίσματα και κεραμική. Οι πιο πολύτιμοι θησαυροί είναι κατά βάθος οι θησαυροί που δεν γυαλίζουν αρκεί να υπάρχει η ευαισθησία που αποτιμάει και η γνώση που μελετάει. Γι' αστό, όταν μια μελωδία δεν είναι αρεστή στην ακοή, ίσως να πρέπει να (εκ)παιδευτούν τα αυτιά αντί να αλλάξει η μουσική.

Παναγιώτης Φουτάκης, Δρ Φιλοσοφίας

Σημειώσεις
Οι φωτογραφίες2,3.6 είναι του συγγραφέα. Η αεροφωτογραφία είναι προσφορά του Δήμου Μεθώνης
1. Ιλιάδα Ι 149-153, 291-295.
2 Στράβων Γεωγραφικά 8.4.3. Παυσανίας. Ελλάδος περιήγησις 4,35,1
3. Στράβων, ό.π.. 8.4.5.
4.Ilias Spondilis - "Contribution to a study of the Configuration on the coast of Pylia, based on the location of new archeoalogical sites" στο S.Stiros/ R. E. Jones Arcaeoseismology, Athens 1996 σελ, 119- 128 
5. Παυσανίας, 4.3.3-10.
6. Οι χρονολογίες για την αρχαία Ελλάδα που αναφέρονται στο παρόν άρθρο είναι αυτές που αποδέχεται η σύγχρονη ιστορική ερευνά, με αντιπαραβολή των μεταξύ τους στοιχείων: Elias Joseph Bikerman, Cronology of the ancient World London 1980· Jean Claude Poursat, La Grece presclassique des origines a le fin d, Paris 1995, Iστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1970-1978, τ. 1-4. Η γενικότερα αποδεκτή χρονολογία της καταστροφής των ανακτόρων της Πύλου -1180/ -1130 τίθεται από ορισμένους σε αμφισβήτηση, ύστερα από νέα εξέταση των αγγείων της, αλλά δεν έχει απορριφθεί: Mervyn Popham, Pylow reflections on the date of its destraction and of its iron reoqupation, Oxford Journal of Archaeology (1991), σ. 315-324
7. Διόδωρος Σικελιώτης. Βιβλιοθήκη ιστορική, 11.84.6.
8. Θουκυδίδης. Ιστορίαι. 255.1-2. Διόδωρος Σικελιώτης, 12.43.2
9. Παυσανίας, 4.35.3-7.
10. Νικόλαος Παπαχατζής, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Αθήνα 1974-1981, τόμος 4, σ. 163.
11. Στράβων, 8.4.3. 
12. Παυσανίας, 4.35.1.
13. Στο ίδιο.
14. Νίκος Κωτσίρης, Συμβολή στην ιστορία της Μεθώνης. Αθήνα 1977, σ. 12.
15. Στο ίδιο. σ. 12-15.
16. Θουκυδίδης, ό.π., 2.25.1.
17. Σκύλαξ Καρυανδεύς -Περίπλους της θαλάσσης της οικουμένης Ευρώπης και Ασίας και Λιβύης», στο Karl Myller, Geographi Graeci Minorew, Paris 1855, τόμ. 1, σ. 40 § 46.
18. Βλ. σημ. 7 και 8.
19. Βλ. σημ. 2 και 3.
20. Πτολεμαίος. Γεωγραφική υφήγησις, Ευρώπη, πίναξ I, βιβλιο 3, 7,10,
21 Παυσανίας, 4.3,10. 4.18.1.4.23.1,4.27.8, 4.35.1-8. 8.1.1
22. Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri 26.10.19.
23. Sancti Hieronymi, Epistolae CVIII Epitaphium Sanctae 1955, τόμ. 5. σ. 159-201. κυρ. σ. 165.7.
24. Ορόσιος, 6.19.6.
25. Προκόπιος Καισαρέως. Ιστορίαι (πόλεμος κατά Βανδίλων), 113
26. Rodrigue LaRue (επιμ.). Clavis Scriptorum Graecorum et Latinorum, Qeubek 1985, τόμ. 3, σ. 2257. Didier Marcotte (επιμ) Les Geographes Grecs Paris 2000, σ. χχνii Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ό.π., τόμ. 2, σ. 358.
27. Θουκυδίδης, 4.45.2. Την ίδια συνήθεια ακολουθούν και ο Διόδωρος Σικελιώτης (12.65.7). και ο Πλούταρχος (Άρατος, 12.2). αποκαλώντας τα Μέθανα Μεθώνη Σε ό,τι αφορά τον Πλούταρχο, κακώς ορισμένοι (Raoul Baladie, Le Peloponnese de Strabon, Paris 1980. σ. 246) θεωρούν ότι πρόκειται πραγματικά για τη Μεθώνη Μεσσηνίας. Ο Πλούταρχος αναφέρει στο κείμενό του ότι ο Άρατος σαλπάρισε από τη Μεθώνη, που προσδιορίζει άτι βρίσκεται βόρεια του Μαλέα, με πρόθεση να πάει κατευθείαν στην Αίγυπτο, αλλά δυνατοί άνεμοι τον έριξαν στο νησί Υδρία που ανάλογα με τη χειρόγραφη πηγή του κειμένου αναφέρεται και ως Ανδρία και ως Αδρία. Πρόκειται λοιπόν ή για την Ύδρα ή για την Άνδρο. Είναι δυνατό κακοκαιρία να παρασύρει πλοίο από τα Μέθανα Αργολίδας προς την Ύδρα ή την Άνδρο, αλλά γεωγραφικά αδύνατον από τη Μεθώνη, όσο θυμωμένος και να είναι ο Ποσειδώνας!
28. Τ. Ε. Μionet, Description de medailles antiques grecques et romains avec leur degre de la rarete et luer estimation, Suplument τομ. 4 Paris1 1829. Alfred de Courtois, Medailes grecques inedites, Paris 1864 Friedrich Imhoof- Blumer, Monaies grecques, Paris 1883. Friedrich Imhoof- Blumer/ Percy Gardner, A Nomismatic Comentary on Pausanias  1887 Ιωάννης Λάμπρος, Αναγραφή των νομισμάτων της κυρίως Ελλάδος. Πελοπόννησος, Αθήνα 1891. Barkley V. Head, Historia Numorum, Oxford 1911. Persy Gardner, A Catalogue of  the Greece Coins in the British Museum, Peleponnesus, London 1981.
29. Λάμπρος, ό.π.. σ. 81.
30. Ηead, ό.π, σ. 433.
31. Gardner. ό.π, σ. χiνi.
32. Παυσανίας, 4.351.